به گزارش الف؛ همزمان با آغاز دور جدید مذاکرات احیای برجام در وین(از تاریخ 13 مردادماه) که پس از وقفه ای پنج ماهه از سر گرفته شده، بسیاری از ناظران و تحلیلگران، نسبت به حصول توافق در این دور از مذاکرات ابراز خوش بینی کردند. در این راستا، گمانه زنی های مختلفی نیز پیرامون فضای مذاکرات و خواسته های دو طرفِ اصلی آن یعنی ایران و ایالات متحده آمریکا مطرح شده است.
به عنوان مثال برخی منابع گزارش داده اند که ایران از خواسته خود مبنی بر خارج شدن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست سازمان های تروریستی آمریکا و یا اینکه دولت آمریکا تضمین دهد که دوباره از توافق حاصل‌شده احتمالی در آینده خارج نخواهد شد، کوتاه آمده است با این حال در جبهه مقابل، ایران در جریان مذاکرات جدید موفق به دریافت تضمین هایی شده که احیای اقتصادی ایران را حتی در صورت مخالفت یک دولت جدید در آمریکا و یا کنگره این کشور با توافق جدیدِ حاصل شده اتمی با ایران، تصمین می کند.
با این همه، یک نکته مهم که در جریان مذاکرات اخیر بسیار جلب توجه کرده، عجله عجیبِ طرف های غربی جهت حصول توافق با کشورمان است. در این راستا، در شرایطی که نشریه "وال استریت ژورنال" به نقل از "انریکه مورا" معاون مسوول هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا و مذاکراه کننده ارشد اروپا در جریان مذاکرات اتمی با ایران تاکید کرده که متن نهاییِ توافق آماده شده است، خبرگزاری ایرنا به نقل از یک مقام وزارت خارجه کشورمان تاکید کرده که با توجه به ادامه یافتن بحث ها درباره چند موضوع مهم باقی مانده، هنوز در مرحله ای قرار نداریم که از نهایی شدن متن توافق سخن بگوییم. مساله ای که البته مورد اشاره "نور نیوز"، رسانه نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی کشورمان نیز بوده است. در این راستا، یک سوال اساسی مطرح می شود و آن این است که دلیل تعجیلِ طرف های غربی جهت اعلام حصول توافق با ایران چیست؟ به نظر می رسد جهت پاسخ به این پرسش می توان سه گزاره اساسی را مورد توجه قرار داد.
1: نگرانی غرب از پیشرفت های اتمیِ جدید ایران
یکی از محرک های اصلی غرب و البته دیگر بازیگران پشت پرده ای که در چهارچوب معادله اتمی ایران به نوعی برای خود سهم کنشگری قائل هستند، جهت دستیابیِ هر چه سریع تر به یک توافق اتمی با ایران، نگرانی های جدی آن‌ها از پیشرفت های سریع هسته ای کشورمان در روزها و ماه های اخیر است. در این راستا، در روزهای اخیر خبرِ استقرار سانتریفیوژهای پیشرفته IR6 در تاسیسات اتمی کشورمان و تزریق گاز به آن ها، با بازتاب های گسترده ای در میان کشورهای غربی و رقبا و مخالفان ایران رو به رو شده و گویی تهران با این اقدام خود این سیگنال را به طرف های مقابلش رسانده که قطار اتمی ایران در سایه انفعال آن ها متوقف نخواهد ماند و تامین منافع ملی کشورمان را به نحوی حداکثری در دستورکار دارد.
از این رو، نگرانی این دسته از بازیگران بین المللی از پیشرفت های جدیدتر و گسترده تر ایران که در نوع خود دستِ کشورمان را در هر گونه مذاکره ای باز تر و اهرم های آن را نیز قوی تر خواهد کرد موجب شده تا دستیابیِ هر چه سریع تر به یک توافق با ایران را در دستورکار خود قرار دهند و با انجام تلاش های سیاسی و رسانه ای نیز سعی کنند به نوعی ایران را از حیث روانی و جو افکار عمومی تحت فشار قرار دهند تا شاید سرعت پیشرفت های ایران در حوزه توانمندی های اتمی این کشور نیز کاهش یابد و به نقطه بی بازگشت برای مخالفان و رقبای بین‌المللی ایران نرسد.
2: نیاز فزاینده غرب به کنشگری فعال ایران در بازارهای جهانی انرژی
یکی دیگر از موضوعاتی که تا حد زیادی کشورهای غربی را به سمت حرکت جهت دستیابی به یک توافق فوری با ایران سوق داده، نگرانی های جدی این بلوکِ قدرت بین المللی از نزدیک شدن فصل سرد سال همزمان با تداوم یافتنِ جنگ اوکراین و برقرار بودنِ تحریم های گسترده انرژی علیه روسیه است. مساله ای که موضوع تامین انرژی غرب را به یک کابوسِ تمام عیار برای دولتمردان غربی تبدیل کرده و فعال سازی ظرفیت های حوزه های جایگزین را به یک دستورکار محوری برای آن ها تبدیل کرده است.
در واقع خودِ روسیه نیز با علمِ به همین مساله، فرسایشی کردن جنگ در اوکراین را در دستورکار قرار داده و سعی دارد با کشاندن جنگ به فصول سرد سال، اهرم مذاکراتی خود با کشورهای غربی در مساله اوکراین را تا جای ممکن تقویت کند. در این فضا، ایران به مثابه کشوری که از منابع غنی نفت و گاز سود می برد، مورد توجه ویژه کشورهای غربی است و آن ها به نوعی سعی دارند تا ظرفیت های گسترده ایران در این حوزه را در راستای منافع خود فعال سازند تا شاید از این طریق بتوانند از تحمیل تورم سنگین به اقتصادهای خود که تا حد زیادی به منابع انرژی وابسته است جلوگیری کنند. نباید فراموش کرد که اقتصادهای غربی و به طور خاص اقتصادهای آمریکا و اروپا در سال های اخیر جدای از بحران انرژی که اخیرا در قالب جنگ روسیه و اوکراین ایجاد شده، با چالش های خاص پاندمی ویروس کرونا نیز رو به رو بوده و آسیب های جدی را در این رابطه متحمل شده و اساسا مجموع همین بحران ها بوده که موجب شده کشوری نظیر آمریکا با ثبت تورم بالای 9 درصد که در بیش از 40 سال اخیر بی سابقه بوده است، با چالشی جدی رو به رو شود.
از این رو، غرب دستیابی به یک توافق اتمی با ایران و فعال‌سازی ظرفیت های انرژی قالب توجه این کشور در بازار جهانی را حرکتی در راستای تامین منافع خود می بیند و از این طریق سعی دارد هم سرعت پیشرفت‌های اتمی ایران را به نحو قبال ملاحظه ای آرام کند و هم نیازهای اقتصادی و انرژی خود را تامین نماید.
3: نیاز جدیِ دولت بایدن به دستیابی به توافق با ایران
در ماه های اخیر و همزمان با حاکم شدن نوعی فضای رکود و سکون در چهارچوب مذاکرات اتمی کشورمان، برخی ناظران و تحلیلگران غربی به طور خاص به طرح این مساله پرداخته اند که بهتر است دولت بایدن شکست مذاکرات اتمی با ایران را اعلام کند و زمینه را جهت آغاز مذاکرات سیاسی و گسترده با ایران فراهم نماید. در واقع این دسته از تحلیلگران به طور ویژه به دنبال آن هستند که آمریکا بار دیگر جریان و روندی را که قبل از جدی‌شدنِ مذاکرات اتمی با ایران در دوره اوباما که در نهایت به انعقاد توافق برجام ختم شد و ماهیتی سیاسی داشت را فعال کنند.
با این همه، دولت بایدن به دو دلیل اساسی قادر به پیگیری این دستورکار نیست: اولا، بایدن در کارزار تبلیغاتی خود جهت انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 آمریکا، بارها بر مساله احیای برجام به مثابه یکی از دستورکارهای اصلی و اولویت دارِ دولتش تاکید کرد. اینکه اکنون وی بخواهد شکست مذاکرات احیای برجام را اعلام کند، ضربه‌ای سنگین به وجهه وی، دولتش و به طور خاص حزب دموکرات است. این مساله مخصوصا وقتی ابعادی عمیق تر به خود می گیرد که توجه داشته باشیم وضعیت نامساعد جاری در قالب معادله اتمی ایران، تا حد زیادی نتیجه ضعف و انفعال دولت کنونی آمریکا است.
از سوی دیگر، انتخابات میاندوره ای کنگره آمریکا نیز نزدیک است و دولت بایدن و به طور کلی دموکرات ها، بر شدت تحرکاتشان جهت ایجاد دستاوردهای لازم برای خود در آستانه انتخابات مذکور افزوده اند. در این راستا، به طور خاص می توان به سفر اخیر بایدن به مطنقه خاورمیانه و یا سفر جنجالی نانسی پلوسی به تایوان اشاره کرد. از این رو، تلاش های جدی آمریکا جهت حصول توافق با ایران نیز جزئی از پازل گسترده ترِ دستاوردسازی برای دموکرات ها در آستانه انتخابات میاندوره ای کنگره در نوامبر سال جاری میلادی است و می تواند دستِ آن ها در جراین انتخابات مذکور تقویت کند.
در شرایط کنونی، طرف های غربی و به طور خاص آمریکا، شدیدا دستیابی به یک توافق با ایران را در راستای منافع خود ارزیابی می کنند و برای آن عجله دارند. در این فضا، ایران بدون توجه به فشارهای مختلف در این زمینه، صرفا بایستی منافع ملی خود را در نظر گیرد و تا جای ممکن امتیازهای لازم و مکفی را از غرب اخذ کند و از رخدادِ سناریوهای تکراری در قالب معادله اتمی کشورمان با توجه به بدعهدی های غرب که همواره وجود داشته است، جلوگیری کند.