طی دهه های گذشته با تاثیر تحریم ها بر فروش نفت ایران همواره درآمد دولت ها که بر فروش نفت استوار بوده با مشکلات مختلفی همراه بود. به نظر می رسد، روند چالشی و فرسایشی تحریم هرگز از اقتصاد ایران حذف نمی شود از این جهت باید راهکار جدیدی برای کاهش وابستگی به فروش نفت خام اتخاذ شود. حذف نفت از درآمد دولت یک رویای زیباست اما کاهش وابستگی به این درآمدها می تواند به واقعیت تبدیل شود.
تقویت پتروشیمی و یا فروش فرآورده های نفتی یکی از درآمدهایی است که هم قابل تحریم نیست و هم می تواند قدرت چانه زنی سیاسی ایران را درفضای دیپلماسی افزایش دهد. برای رسیدن به این درآمد، کشور نیازمند زیر ساخت هایی است که پالایشگاه و پتروپالایشگاه های به روز و مجهز، مهمترین این زیر ساخت هاست. ساخت و ایجاد پالایشگاه هایی که بتواند کشور را به این اهداف برساند هزینه بسیاری را به همراه دارد، در عین حال پالایشگاه های کنونی نیز به برخی مشکلات ساختاری و زیر ساختی دچار هستند. در این شرایط ساخت و تجهیز پالایشگاه های فراسرزمینی مهمترین راه حل برای این مساله محسوب می شود.
پالایشگاه های فراسرزمینی بستری برای سرمایه گذاری و بازار سازی برای فروش نفت نه به صورت خام بلکه به شکل فرآوری شده را فراهم می کند. در حال حاضر برخی از کشورهای نفتی به این عرصه ورود کرده و نتایج قابل توجهی نیز دریافت کرده اند. به طور کلی این روش نه برای عبور از تحریم ها بلکه راهی برای جلوگیری از خام فروشی توسط کشورهای نفت خیز است اما برای ایران می تواند علاوه بر عایدی اقتصادی عواید سیاسی نیز به همراه داشته باشد.
مساله بی اثر کردن تحریم ها در بخش فروش نفت از اوایل دهه 90 به عنوان یکی از اصلی‌ترین راهکارهای پیش رو در اقتصاد کشور مطرح شد. توسعه صنعت پالایشی و پتروپالایشگاهی کشور، امکان ذخیره سازی نفت در زمان‌های تحریم در مخازن، عرضه نفت در بورس کالا، اوراق سلف نفتی و ... از راهکارهای مختلفی بود که طی 12 سال گذشته استفاده شده است.
در حال حاضر با روی کارآمدن دولت سیزدهم، یکی از راهکارهای مورد توجه در این بخش سهامداری و سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی نفت کشورهای تحریمی یا در حال توسعه است.
از سال‌ها قبل شاهد سرمایه گذاری صادرکنندگان نفت برای تضمین بازار در بخش‌های پایین‌دستی کشورهای دیگر بوده ایم و به دلیل تحولات مختلف در بازار انرژی دنیا، امکان تحریم، کاهش فروش و التهابات بازار نفت دنیا، کشورهای صادرکننده نفت، در صنایع پایین‌دستی نفت سایر کشورها از جمله صنعت پالایش و حتی پتروشیمی سرمایه‌گذاری کرده و سهیم می‌شوند تا بازار نفت خود را به وسیله این سرمایه‌گذاری تضمین کنند.
طی دوسال اخیر، صادرات نفت خام و میعانات گازی افزایش چشمگیری یافت. روند افزایشی صادرات نفت ایران در حالی رقم خورد که وزیر سابق نفت، در ماه های پایانی فعالیت دولت دوازدهم در نامه‌ای کاهش رقم فروش نفت ایران را پیش‌بینی کرده بود اما این اتفاق نیفتاد و فروش نفت ایران روند صعودی گرفت که این افزایش صادرات نفت و میعانات گازی، اتفاقی و ناشی از تحولات و التهابات بازار نفت نبوده ، بلکه وزارت نفت با تمرکز بر بازارسازی نفت ایران به جای خرید و فروش صرف، مسیرهای تازه‌ای برای فروش نفت ایران فراهم کرد. از نمونه بارز این موضوع می‌توان به گسترش همکاری‌های نفتی با کشورهای آمریکای لاتین اشاره کرد.
بازارسازی نفت ایران در این کشورها از طریق توسعه همکاری‌ها و صادرات خدمات فنی و مهندسی در ازای اخذ سهام صنایع پایین‌دست این کشورها صورت گرفت که سیاست اصلی اقتصادهای برتر دنیا را دنبال می کنند. این سیاست تجاری با صادرات خدمات مهندسی و نفت در ازای سهامداری در صنایع پایین‌دست نفت کشورهای آمریکای جنوبی، به تعریف بازاری جدید برای نفت ایران انجامید که علاوه بر سرمایه‌گذاری و صادرات خدمات فنی مهندسی، یک بازار تضمین‌شده فروش نفت را نیز برای ایران فراهم می‌آورد.
در حال حاضر بسیاری از کارشناسان بر این عقیده اند اگر چنین ارتباطی با کشورهایی چون ونزوئلا و اروگوئه که ایران ارتباطات استراتژیک با آنها دارد و درآمد قابل توجهی نیز نصیب ایران می کند، مطلوب بوده، ایران می تواند چنین قراردادهایی را با کشورهای همجوار از جمله کشورهای نفت خیز حاشیه خلیج فارس نیز داشته باشد که علاوه بر کاهش ریسک تحریم ها، بسیاری از هزینه ها از جمله حمل با کشتی را نیز کاهش می دهد.
به نظر می رسد، ساخت و سرمایه گذاری در بخش پالایشگاه های فراسرزمینی روندی برای ورود ایران به باشگاه مشتریان جدید نفتی بدون تحریم باشد.
