دولت سیزدهم و پیچ دشوار یارانه ها در اقتصاد ایران

به گزارش الف اگر متولد دهه 50 یا 60 باشید به خوبی کوپن را به خاطر می آورید. کاغذهایی که با آنها با پرداخت مبلغ کمی می توانستیم کالاهای اساسی مانند قند و شکر، برنج، گوشت، روغن و تاید و صابون تهیه کنیم. اصطلاحا به این اقلام کوپنی گفته می شد که غالبا هم از کیفیت مطلوبی هم برخودار نبود. اصطلاح «برنج کوپنی» قطعا به گوشتان خورده، برنجی با کیفیت پایین! دهه 60، 70 و تا نیمه دهه 80 هم کوپن رایج بود هرچند به تدریج برخی اقلام آن حذف شد اما بود و در نهایت در پایان دهه 80 به طور کامل برچیده شد.

کوپن در واقع نوعی یارانه بود که به اقلام اساسی که در بالا گفته شد، تعلق می گرفت و در بازه های زمانی مشخصی از طریق رسانه های جمعی اعلام می شد که دارندگان آن برای دریافت چه کالایی و چه زمانی به مراکز توزیع مراجعه کنند و اغلب نیز با صف های طولانی و خسته کننده ای همراه بود.

همانطور که در بالا گفته شد ،برخی از اقلام این جنس های کوپنی از کیفیت پایینی برخوردار بودند و در عین حال نیز می توان به جرات ادعا کرد، اکثر ایرانی ها آن را دریافت می کردند از این جهت برخی با دریافت این اجناس یا آنها را می فروختند و یا با گذاشتن مبلغی اضافه تر جنس بهتری برای استفاده تهیه می کردند و یا خود کوپن را می فروختند! در این شرایط، شغل جدیدی نیز به سایر مشاغل کاذب دهه 60 و 70 که به دلیل جنگ ، رکود و تعدیل اقتصادی بعد از آن که بهشت شغل های کاذب بود، به نام «کوپن فروشی» ایجاد شد که یا شغل اصلی و یا شغل دوم محسوب می شد.

به تدریج این شغل آنقدر رونق گرفت که به راحتی در کنار خیابان شما می توانستید بدون هیچ ممانعت و نظارتی کوپن هایی را که دیگر نه حوصله در صف ایستادن برای گرفتن جنس های بی کیفیتش را داشتید و نه اینکه اقلام آن که به تدریج نیز برخی از آنها حذف شده بود، کفاف زندگیتان را می داد را بفروشید!

این برگه های رنگارنگ نزدیک به سه دهه بر اقتصاد ایران سیطره داشت. سیستمی که برای حمایت از اقشار ضعیف در دوره جنگ در راستای ایجاد بسیج اقتصادی طراحی و تعریف شده بود و ناخواسته به برگه هایی بی ارزشی تبدیل شده بود، در پایان دهه 80 یعنی در هنگامه ای که قرار بود طرح هدفمندی یارانه ها اجرا شود از اقتصادی کشور خداحافظی کرد. درشهریور سال ۹۰ به‌طور رسمی از سوی مهدی غضنفری وزیر وقت بازرگانی اعلام شد که باید با سیستم کوپنی خداحافظی کنیم. اکنون بعد از ده سال بار دیگر در حالی که برگه‌های ۱۳ مرحله ای کوپن به خاطرات تبدیل شده، یکبار دیگر زمزمه‌های بازگشت آن البته با شکل مدرن‌تر شنیده می‌شود. این بار بهانه احیای کوپن/کالابرگ که قرار است الکترونیکی باشد، حذف ارز ترجیحی است که طی یک دهه گذشته نفس اقتصاد را گرفت.

قریب به اتفاق، کارشناسان بر این عقیده اند که حذف ارز ترجیحی یک اقدام قابل توجه و ستایش از سوی مجلس یازدهم بود که راه را بر بسیاری از رانت های مختلف و فساد کانالیزه شده در اقتصاد کشور بست. یادمان نمی رود که در هنگامه ارزپاشی چگونه ارز دارو و کاغذ و غیره، سر از محموله وارداتی دسته بیل و لوازم آرایش در آورد! اما برخی کارشناسان معتقدند این اقدام به جا و درست با بازگشت به اقدامی که پیشتر نیز آزموده و در نهایت حذف شده نتیجه مطلوب را نخواهد داشت. این کارشناسان بر این عقیده اند که آزمون و خطا، در این حوزه حساس، کاری نادرست و صرف هزینه بیهوده است.

از نظر این دسته از کارشناسان واریز یارانه نقدی به حساب مردم به جای کالا برگ روش منطقی تر است چرا که واریز یارانه نقدی به حساب مردم می تواند هم الگوی مصرف را تغییر داده و هم از ایجاد برخی از رانت ها و فسادها جلوگیری کند. هرچند هدفمندی یارانه ها نیز طرح خوبی بود که به ناکجاآباد رفت اما از نظر اینان در شرایط فعلی به نظر می رسد بهترین گزینه پیش روی دولت برای برخی اصلاحات و تغییر شرایط معیشت مردم است.

واریز یارانه نقدی در ایران در آذرماه سال 89 کلید خورد و اکنون حدود 11 سال هر ماه برای هر ایرانی 45 هزار و پانصد تومان به صورت ثابت واریز می شود. البته واریز یارانه های معیشتی و بنزین و غیره نیز از اواسط دهه 90 آغاز شد اما به دلیل برخی تصمیمات نادرست اقتصادی آنچه قرار بود اتفاق بیفتد، نیفتاد.

اکنون دولت سیزدهم در یک پیچ تاریخی برای نجات اقتصاد کشور و برقراری امنیت غذایی مردم که ارتباط مستقیم با امنیت سیاسی و اجتماعی دارد، قرار گرفته است. پرداخت کالابرگ هر چند ممکن است معایب پرداخت نقدی را نداشته باشد اما به زعم برخی آثار زیان بار دیگری دارد که موجب کنار گذاشته شدنش شد . از سوی دیگر واریز یارانه نقدی به حساب شهروندان همانطور که در بالا گفته شد شاید مزایای بیشتری برای شهروندان داشته باشد اما اگر همراه با برخی نظارت های پسینی برای کنترل قیمت ها نباشد عملا از ارزش نقدی و ریالی اش در مدتی کوتاه کاسته خواهد شد .